Özellikle Amerikan filmlerinde gördüğümüz sahnelerde, kızı ile okuldaki sevgilisi hakkında konuşan anneleri, oğlu ile laf dalaşına giren babaları izleyerek büyüdü bizim nesil. Bir de ebeveynlerimiz biraz otoriterse, “ben çocuğumla arkadaş olacağım, dost olacağım.” düşüncesi ile çocuk sahibi olduk. Velilerimde, çevremde ve sosyal medyada çocuğuyla “arkadaş” olan birçok “havalı” aile görüyorum. Bu düşüncenin arkasında anne/baba-çocuk ilişkisinin otoriter ve sert olması gerektiği, kaliteli ve eğlenceli ilişkinin arkadaş-arkadaş ilişkisinde kurulabileceği kabulü olduğunu gözlemliyorum.
Geleneksel çocuk yetiştirme yaklaşımlarında otoriter ve sevgi göstermeyen ebeveynler söz konusu. Bu yaklaşımdaki sakıncaları anlatmak isteyen uzmanların “Çocuğu arkadaşı gibi dinleyin, onu anlayın, onunla arkadaş gibi bir ilişki yürütün.” çağrıları; yanlış anlaşılıp “çocuğun arkadaşı olun” şeklinde uygulanmaya başlandı. Hâlbuki arkadaşlık ayrı, arkadaşça davranmak ayrı. Çocuğunu götürdüğün oyun alanındaki diğer çocuklarla da arkadaş olabiliyor musun? Onlarla arkadaşlığını sürdürmek, her hafta aynı yerde buluşmak istiyor musun? Cevabın hayırsa aslında kendi çocuğunla ilgili de böyle bir isteğin yok.
Arkadaşlık neydi? Sevgiydi, emekti. Peki başka?
Öncelikle arkadaşlık kavramını ele alalım. Arkadaşlar çeşitli sebeplerle tanışmış kişiler tarafından ortak paydaların çokluğu durumunda devam ettirilen sosyal bir ilişki. Arkadaşlık ilişkisinde iki tarafın da üstünlüğü söz konusu değil. Düşüncelere saygı gösterilse de birbirinin hayatına yön verici kararlar alınmaz. Örneğin kimi zaman arkadaşın seni dinlemeyip yanlış kararlar alabilir ve bu konuda senin elinden hiçbir şey gelmez. Aynı şekilde, bazen bir arkadaşının tüm telkinlerine rağmen yanlış kararlar alabilirsin ve yine de arkadaşını dinlemek senin inisiyatifinde. Arkadaşlık ilişkisinde, özel bir denklem içinde iki taraf birbirine eşittir.
İstisnai durumlar olsa da arkadaşlık ilişkisinde biri diğerinden daha fazla tecrübeli değildir. Yine arkadaşlar arasında belirgin bir otorite farkı, birinin diğerini hayata hazırlama sorumluluğu bulunmaz. Arkadaşlar birbirlerine yakın yaşlarda ve benzer duygusal gelişime sahip olurlar.
Ayrıca bahsettiğim ortak paydaların azalması durumunda arkadaşlık ilişkisi bir gün bitebilir.
Çocuğun gerçek ağlayışı ile sahte ağlayışı arasındaki farkı bilmeli ve ona göre davranmalısın Seçim hakkı arttıkça çocuğun bu durumu suistimal etme ihtimali göz ardı etmemelisin.
Peki, ebeveynlik neydi?
Ebeveynlik ise çok farklı bir ilişki türü. Bir çocuğun hayatının sorumluluğu yetişkinin ellerinde. Aynı zamanda o çocuğun kişiliğinin, alışkanlıklarının, karakterinin temelinde de bu yetişkinin tutum, tavır ve kararları önemli ölçüde etkili. Anne-baba olmak bir çocuğun hayatındaki en önemli ve özel role sahip olmak demek.
Arkadaş olmak, ebeveyn olmaktan çok daha kolaydır, en azından başlangıçta. Fakat “Biz ne kadar iyi arkadaştık, ne oldu da artık söylediklerime değer vermez oldu? Beni dinlemiyor ama arkadaşlarıyla saatlerce telefonda / oyun başında” diyenlerle karşılaşmışsındır. Arkadaşlık ilişkisi kuran anne-babaların ortak yakınması tam olarak budur.
“Biz çocuğumla her şeyi paylaşırız, aramızda gizli saklı yoktur.” diyenleri duymuşsundur. Peki, çocuk seni dinlemeye hazır mı? Bir çocuğun yaşadığı problemler ne kadar basitse, yetişkinlerin yaşadıkları bir o kadar karmaşıktır. Bir çocuğun anne-babasının zayıf olduğunu bilmesi, kendi problemlerini bile çözemediğini fark etmesi demek aynı zamanda çocuğa da yetemeyeceği anlamına gelir. Aynı şekilde, çocuğun ergenlik yılları geldiğinde arkadaşlarıyla paylaşabildiği her şeyi seninle paylaşamayacaktır. Anne-baba çocuğuna müdahale etmeden duramayacağı için bu ilişki zedelenecektir. Unutma, çocuğun senin sırdaşın değil. Kendine yaşıt birilerini bulman ikiniz için de faydalı olacaktır.
Modern çocuk yetiştirmek: Kararları kim vermeli?
Demokratik ve özgür çocuk yetiştirmek adına kararı tamamen çocuğa bırakan ebeveynler de söz konusu. Hâlbuki çocukların kurallara, sınırlara ve rutinlere ihtiyacı vardır. Çocuk bu şekilde kendini güvende hissedecektir. Unutma, okyanusa açılan gemiler bile güvenli limanlardan yola çıkarlar. Özgüveni yüksek çocuklar yetiştirmek, onları serbest bırakmak anlamına gelmiyor.
Yine de yaş önemli bir faktör. Çocuk 36 aylık olana kadar ebeveynler tam otoriter olmalıdır. Bu, çocuğa bağırıp çağırmak veya kararını sert bir şekilde uygulatmak değil tabii. Yalnızca bir kural varsa, bir karar varsa kimi zaman çocuğun ağlamasına bakmadan uygulanması gerektiğinden bahsediyorum. Ama bunun yanında, iki kıyafetten istediği rengi, yemeklerden istediklerini yemesi konusunda seçim veya tercih yaptırabilirsin.
Çocuk ilkokula başladıktan sonra okula giderken ne giymek istediği, hangi kulübe katılacağı, hangi enstrümanı kullanacağı gibi kararları verebileceği yaştadır. Yine de derslerine çalışması, kitap okuması, uyuma ve uyanma saati, serbest zaman uygulamaları gibi konularda hala senin rehberliğine ihtiyaç duyacaktır.
Neler yapmalı?
Arkadaşça davranan, özgür ve kendine yetebilen bir çocuk yetiştirmek isteyen ebeveyn çocuğuyla hayatı ve deneyimleri paylaşır. Onunla bebekken bile konuşur ve kuralları –o daha sözlü iletişimden anlamazken bile- paylaşır. Konuşmaya başladığında, anlamsız heceleri bile dinler, onu anlamaya çalışır. Çocuğun kendi oluşturduğu dili öğrenir. Çocuk kendi kararlarını vermeye başladığında onu destekler ve hatalarında çocuğu eleştirmez. Bunun yerine özeleştiri ve yansıtıcı düşünme süreçleri ile durum değerlendirmesi yapar. Çocuğun karar verebileceği her an ona üstünlük verir ve çocuk hazır olukça bu kararların seviyesini ve sorumluluklarını yükseltir. Yine de süreç boyunca kontrol hala anne-babada bulunur. Teşvik ve yaptırımlar kullanarak çocuğun doğru yönde ilerlemesine rehberlik eder.
Kısacası, çocuk küçükken ebeveynlik rolünü, üniversite çağı yaklaştıkça danışmanlık –mentör- rolünü üstlenmek en faydalısı olacaktır. Tekrar ediyorum, bu sürecin tamamında arkadaşça davranabilirsin fakat çocuğunla arkadaş olamazsın.
